Το προπατορικό αντιγονικό αμάρτημα των κορωνοϊών

To 1960 ο Thomas Francis στο άρθρο του «Περί δόγματος του προπατορικού αντιγονικού αμαρτήματος» περιέγραφε το μπλοκάρισμα του ανοσοποιητικού συστήματος και την αδυναμία του να αντιμετωπίσει μία μόλυνση εξαιτίας παλιότερης μόλυνσης με παρόμοιο μικρόβιο. Πώς μπορεί να συμβεί αυτό; Οι Καθηγητές της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γκίκας Μαγιορκίνης και Θάνος Δημόπουλος (Πρύτανης ΕΚΠΑ), αναφέρουν ότι μετά από μία μόλυνση το ανοσοποιητικό σύστημα δημιουργεί μνήμη έναντι του μικροβίου που αντιμετώπισε στα κύτταρα μνήμης με αποτέλεσμα στην επόμενη «συνάντηση» να είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει το μικρόβιο πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά. Αυτήν την ιδιότητα εκμεταλλευόμαστε με τα εμβόλια, δημιουργούμε μία μνήμη στο ανοσοποιητικό ώστε όταν ο οργανισμός μολυνθεί να μπορεί να αντιμετωπίσει το μικρόβιο πιο γρήγορα και αποτελεσματικά.

Ο Francis ωστόσο περιέγραψε τι μπορεί να συμβεί όταν ένα άλλο, συγγενικό αλλά όχι ταυτόσημο μικρόβιο προσβάλει τον οργανισμό. Σε αυτήν την περίπτωση είναι δυνατόν λόγω της σχετικής ομοιότητας του νέου μικροβίου να μην ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός της αρχικής αναγνώρισης των μικροβίων (παρθένα κύτταρα) αλλά να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός μνήμης (κύτταρα μνήμης) που θα παράξει αντισώματα έναντι του μικροβίου που μόλυνε αρχικά τον οργανισμό. Αν τα αντισώματα που θα παραχθούν έχουν καλή εξουδετερωτική ισχύ έναντι του νέο μικροβίου τότε θα οδηγήσει σε ταχύτερη και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της μόλυνσης. Αν ωστόσο τα αντισώματα που παράγονται δεν είναι τόσο αποτελεσματικά έναντι το νέου μικροβίου τότε μπλοκάρεται το ανοσοποιητικό, καθότι δεν θα προχωρούν επαρκώς οι διαδικασίες πρωταρχικής αναγνώρισης του μικροβίου. Συγχρόνως, η ανοσολογική μνήμη παράγει αυτά τα αντισώματα που δεν εξουδετερώνουν αποτελεσματικά το νέο μικρόβιο δημιουργώντας συνθήκες φαύλου κύκλου.

Το φαινόμενο του αντιγονικού προπατορικού αμαρτήματος έχει μελετηθεί για αρκετά χρόνια στην γρίπη. Ερευνητές είχαν δείξει ότι προηγούμενη έκθεση σε συγκεκριμένα στελέχη ιού γρίπης είχε ως αποτέλεσμα την διασταυρούμενη προστασία μέσω ανοσολογικής μνήμης έναντι των πανδημικών στελεχών του 2009 (H1N1). Ωστόσο έχει περιγραφεί και η αρνητική αλληλεπίδραση σε διαφορετικές συνθήκες όπου μία παλαιότερη λοίμωξη με άλλους τύπους ιού της γρίπης οδήγησε σε εξασθενημένη ανοσολογική απάντηση.

Το ερώτημα, λοιπόν, σε σχέση με τον SARS-CoV-2 είναι καταρχήν αν οι παλαιότερες μολύνσεις με τους κορωνοϊούς που κυκλοφορούν ευρέως (κοινού κρυολογήματος) δημιουργούν συνθήκες αντιγονικού προπατορικού αμαρτήματος. Κατά δεύτερον αν ανακαλείται η μνήμη των ιών του απλού κρυολογήματος μετά από μόλυνση με SARS-CoV-2 τότε λειτουργεί προστατευτικά ή αρνητικά;

Κάποιες σχετικές μελέτες δείχνουν ότι παλαιότερη λοίμωξη με ιούς του απλού κρυολογήματος βοηθάει στην καλύτερη έκβαση της λοίμωξης λόγω παραγωγής αντισωμάτων που έχουν διασταυρούμενη αντίδραση με τον SARS-CoV-2. Επίσης άλλη μελέτη έδειξε ότι λοίμωξη με SARS-CoV-2 οδήγησε στην αύξηση των αντισωμάτων που είναι ειδικά για άλλους κορωνοϊούς χωρίς αυτά τα αντισώματα να έχουν σημαντική εξουδετερωτική δράση για τον SARS-CoV-2. Αυτές θα μπορούσαν να είναι ενδείξεις για αρνητική αλληλεπίδραση, ωστόσο υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι άνθρωποι που είχαν ενδείξεις πρόσφατης λοίμωξης με άλλου κορωνοϊούς ανέρρωσαν ταχύτερα από τον SARS-CoV-2.

Ένα βασικό ερώτημα που τίθεται ωστόσο αφορά την ανάπτυξη επικαιροποιημένων εμβολίων, κατά πόσο το αντιγονικό προπατορικό αμάρτημα θα μπορούσε να επιδρά αρνητικά στη δημιουργία ανοσολογική μνήμης μέσω εμβολιασμού. Τα στοιχεία είναι αρκετά θετικά καθώς φαίνεται ότι εμβολιασμός με mRNA εμβόλια οδηγεί σε πολύ μικρότερη αύξηση αντισωμάτων που παράγονται από κύτταρα μνήμης έναντι άλλων κορωνοϊών. Σε κάθε περίπτωση οι ειδικοί ανοσολόγοι τονίζουν ότι τα εμβόλια μπορούν να σχεδιασθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγουν το μπλοκάρισμα μέσω αυτού του μηχανισμού, συνεπώς δεν προβλέπεται να υπάρχει ιδιαίτερο πρόβλημα αν χρειασθούν επικαιροποιημένα εμβόλια έναντι μεταλλαγμένων στελεχών του SARS-CoV-2.

Η ΘΝΗΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ COVID-19 ΣΕ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΗ

Ο αριθμός των θανάτων το 2021 λόγω της πανδημίας COVID-19 έχει ξεπεράσει το συνολικό αριθμό των θανάτων του 2020. Συνολικά στις ΗΠΑ έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 771000 θάνατοι σχετιζόμενοι με COVID-19, ενώ 385000 αφορούν το 2020 και 386000 το 2021. Το 2021 οι θάνατοι αναμένεται να συνεχίσουν να αυξάνουν, καθώς κάθε μέρα διαγιγνώσκονται 90000 νέα κρούσματα, ειδικά με την επέλαση του στελέχους δέλτα. Οι Ιατροί της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, Πάνος Μαλανδράκης, Γιάννης Ντάνασης και Θάνος Δημόπουλος (Πρύτανης ΕΚΠΑ) συνοψίζουν δημοσιεύσεις για τα δεδομένα της θνητότητας της πανδημίας. Η περιοχή Vermont των ΗΠΑ που έχει το μεγαλύτερο ποσοστό πλήρως εμβολιασμένου πληθυσμού (72%) έχει και το μικρότερο ποσοστό θανάτου ανά 100000 άτομα από την έναρξη της πανδημίας. Αντίστοιχα, η περιοχή Mississippi έχει το μεγαλύτερο ποσοστό θανάτου, και ανήκει στις περιοχές με το χαμηλότερο ποσοστό εμβολιασμού στο 47%. Το 2020 το 81% των νεκρών αφορούσε ηλικίες άνω των 65 ετών, ποσοστό που έχει πέσει στο 69% το 2021. Μέχρι τις προηγούμενες μέρες συνολικά είχαν πεθάνει 5,1 εκατομμύρια άνθρωποι ανά την υφήλιο με βάση τα δεδομένα από το πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Μία πρόσφατη ανακοίνωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προειδοποιεί για 700 χιλιάδες ανθρώπινες ζωές που θα χαθούν μέχρι το Μάρτιο του 2022 στην Ευρώπη και ορισμένες περιοχές της Ασίας. Ήδη ο αριθμός των θανάτων ξεπερνά το 1,5 εκατομμύριο στην Ευρώπη, και αναμένεται αυξημένη πίεση στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας στο επόμενο τρίμηνο. Ήδη στην Αυστρία επανήλθε το μέτρο του Lockdown και διάφορες χώρες αρχίζουν σταδιακά να λαμβάνουν μέτρα πρόληψης ή καθιστούν τις δόσεις ενίσχυσης απαραίτητες για να θεωρούνται οι πολίτες πλήρως εμβολιασμένοι. Καθοριστικό ρόλο στην αύξηση του αριθμού των θανάτων, που έφτασε τους 4200 ημερησίως, έπαιξε η επέλαση του στελέχους δέλτα και ο υψηλός αριθμός των ανεμβολίαστων ανθρώπων. Μόνο στη Ρωσία ο αριθμός των νεκρών ημερησίως έφτασε τους 1200.

Νέο μεταλλαγμένο στέλεχος SARS-CoV-2 (Β.1.1.529) με μεγάλο αριθμό μεταλλάξεων ταυτοποιήθηκε στη Ν. Αφρική

Η βιβλιογραφία αναφορικά με το νέο στέλεχος ανασκοπήθηκε από τους Καθηγητές της Ιατρικής του ΕΚΠΑ Δημήτριο Παρασκευή (Αναπληρωτής Καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής, επιστημονικός σύμβουλος ΕΟΔΥ), Θεοκλή Ζαούτη (Καθηγητής Παιδιατρικής και πρόεδρος ΕΟΔΥ) και Θάνο Δημόπουλο (Πρύτανης ΕΚΠΑ).

Πρόσφατα ταυτοποιήθηκε ένα νέο μεταλλαγμένο στέλεχος του COVID-19 που περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό μεταλλάξεων στην περιοχή της εξωτερικής πρωτεΐνης spike. Το νέο στέλεχος έχει χαρακτηριστεί ως B.1.1.529, ταυτοποιήθηκε στη Μποτσουάνα, και μέχρι σήμερα έχουν επιβεβαιωθεί 10 περιπτώσεις αυτού του στελέχους. Προς το παρόν εκτός της Νότιας Αφρικής έχει ταυτοποιηθεί και σε έναν ταξιδιώτη στο Χονγκ Κονγκ που είχε επισκεφθεί τη Νότια Αφρική.

Παρότι αριθμός των περιστατικών B.1.1.529 είναι πολύ χαμηλός - τρία στη Μποτσουάνα, έξι στη Νότια Αφρική και ένα στο Χονγκ Κονγκ – είναι αξιοσημείωτο ότι το νέο στέλεχος ενσωματώνει 32 μεταλλάξεις στην περιοχή της εξωτερικής πρωτεΐνης του. Οι μεταλλάξεις είναι οι: A67V, Δ69-70, T95I, G142D/Δ143-145, Δ211/L212I, ins214EPE, G339D, S371L, S373P, S375F, K417N, N440K, G446S, S477N, T478K, E484A, Q493K, G496S, Q498R, N501Y, Y505H, T547K, D614G, H655Y, N679K, P681H, N764K, D796Y, N856K, Q954H, N969K, L981F. O μεγάλος αριθμός των μεταλλάξεων αναπαριστάται από το μεγάλο μήκος κλάδου (κόκκινο χρώμα) στο αντίστοιχο φυλογενετικό δένδρο.

Προς το παρόν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει ταξινομήσει το B.1.1.529 ως στέλεχος υπό επιτήρηση «variant under monitoring», η οποία είναι χαμηλότερου κινδύνου από τα στελέχη ενδιαφέροντος «variants of interest», και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος «variants of concern». Στην τελευταία ομάδα ανήκει το στέλεχος Δέλτα.

Ο μεγάλος αριθμός μεταλλάξεων καθιστά πιθανή την ύπαρξη διαφορετικών χαρακτηριστικών του ιού, αλλά ασφαλή συμπεράσματα αναφορικά με τα επιμέρους χαρακτηριστικά του στελέχους θα μπορούν να εξαχθούν μόνο αν πραγματοποιηθούν οι σχετικές μελέτες.